Τι είναι αισθητηριακή ολοκλήρωση; (Sensory Integration)
Η αισθητηριακή ολοκλήρωση είναι η διαδικασία κατά την οποία το άτομο καταγράφει, επεξεργάζεται και διαχωρίζει τα ερεθίσματα που λαμβάνει, μέσω των αισθητηριακών συστημάτων, από το περιβάλλον, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται με ορθές και στοχευμένες συμπεριφορές (Ayres, 1976/2005). Τα αισθητηριακά συστήματα που χρησιμοποιούμε για τη λήψη των πληροφοριών είναι το οπτικό, το ακουστικό, το γευστικό, το οσφρητικό, το απτικό (αφή), το ιδιοδεκτικό και το αιθουσαίο (ισορροπία και κίνηση). Η πλήρης ωρίμανση αυτών των συστημάτων οδηγεί στην ανάπτυξη των αναγκαίων δεξιοτήτων για την επιτυχή συμμετοχή του ατόμου στις καθημερινές δραστηριότητες, όπως η φροντίδα για τις προσωπικές του ανάγκες ή τις ανάγκες άλλων, καθώς και για την κοινωνικοποίησή του. Ο όρος Αισθητηριακή Ολοκλήρωση επινοήθηκε από την A.Jean Ayres, PHD, OTR.
Τι είναι το ιδιοδεκτικό σύστημα;
Το ιδιοδεκτικό ερέθισμα, αφορά ανατροφοδότηση που λαμβάνουμε από το σώμα μας μέσω των μυών, των αρθρώσεων, των συνδέσμων και των τενόντων μας, ώστε να έχουμε τη σωστή αντίληψη για τη θέση του στο χώρο.
Έτσι λοιπόν όταν το ερέθισμα αυτό δεν λαμβάνεται ή δεν μεταφέρεται σωστά μέσω των μυών, αρθρώσεων κλπ., τότε αναφερόμαστε σε αυτό ως Ιδιοδεκτική Δυσλειτουργία.
Μερικά συμπτώματα που μπορεί να συναντάμε σε τέτοια παιδιά είναι:
Η δυσκολία στον κινητικό σχεδιασμό: Χρειάζεται να σκεφτούν για ώρα τον τρόπο και τη σειρά με την οποία θα πρέπει να κάνουν τις κινήσεις με το σώμα τους προκειμένου να ολοκληρώσουν μία δραστηριότητα, χωρίς αυτό να είναι πάντα εφικτό.
Η δυσκολία στη διακύμανση της δύναμης: Δεν γνωρίζουν πόση πίεση χρειάζεται για να ολοκληρωθεί μία δραστηριότητα, για παράδειγμα ασκεί μεγάλη πίεση ή ελάχιστη στο μολύβι όταν γράφει, γυρίζει με έντονο τρόπο τη σελίδα του βιβλίου, δυσκολεύεται να κρατήσει ένα ποτήρι κλπ.
Η δυσκολία στη στάση του σώματος: Η δυνατότητα να μπορεί να διατηρήσει τη στάση του και τη θέση του, καθώς και τις αντιδράσεις του προσδίδει ασφάλεια κατά τη διάρκεια της κίνησης. Ένα παιδί με δυσκολίες στο ιδιοδεκτικό του σύστημα αντιμετωπίζει έντονα το αίσθημα της ανασφάλειας και του κινδύνου.
Τι είναι το αιθουσαίο σύστημα;
Το αιθουσαίο σύστημα αναφέρεται σε δομές στο έσω αυτί (λαβύρινθος) που ανιχνεύουν την κίνηση και αλλαγές στη θέση της κεφαλής. Για παράδειγμα, το αιθουσαίο σύστημα «λέει» αν το κεφάλι μας είναι όρθιο ή σε πλάγια θέση (ακόμη και με τα μάτια μας κλειστά).
Όταν το αιθουσαίο σύστημα ενός παιδιού δυσλειτουργεί μπορεί να συναντήσουμε δύο καταστάσεις είτε υπερευαισθησία στην κίνηση, είτε υπαισθησίας. Έτσι μπορεί να δούμε το παιδί να φοβάται την κίνηση (π.χ. κούνια, σκαρφάλωμα, κατηφόρες κλπ), είτε σε κατάσταση υπαισθησίας να αναζητά την κίνηση τρέχοντας κάπως ατσούμπαλα στο χώρο, να πηδά σε επιφάνειες, να πέφτει συχνά ή να στροβιλίζεται.
Το οπτικό συνδέεται με το αιθουσαίο σύστημα. Όταν αισθανόμαστε ισορροπημένοι και σταθεροί, τα μάτια μας μπορούν να κινούνται ομαλά και σταθερά, ενώ μπορούν να επικεντρωθούν και να ακολουθήσουν αντικείμενα στο χώρο. Δυσκολίες σε δραστηριότητες που απαιτούν κίνηση του βλέμματος από αριστερά προς τα δεξιά (π.χ. διάβασμα) ή πάνω κάτω συνεχόμενα (π.χ. αντιγραφή από πίνακα), θα μπορούσαν να θεωρηθούν σημάδια για διαταραχή του αιθουσαίου συστήματος.
Τι είναι το απτικό σύστημα;
Το απτικό σύστημα έχει τους υποδοχείς του στο δέρμα. Οι υποδοχείς αυτοί δέχονται διάφορα περιβαλλοντικά ερεθίσματα όπως ο πόνος, η θερμότητα (ζεστό – κρύο) και η πίεση. Η λειτουργία του συστήματος αυτού είναι διπλή: I. Έχει προστατευτικό ρόλο (π.χ. τραβάω το χέρι μου μόλις πιάσω μία καυτή επιφάνεια), II. Έχει το ρόλο της διάκρισης (π.χ. μπορώ μόνο πιάνοντας να διαχωρίσω το μολύβι από το στυλό κλπ).
Σε ένα παιδί με δυσλειτουργία στο απτικό σύστημα είναι πιθανόν να παρατηρήσουμε συμπεριφορές όπως την προσπάθεια του να αποφεύγει οποιαδήποτε επαφή με άλλα άτομα, ακόμα κι αν αυτά είναι οι ίδιοι του οι γονείς (π.χ. μπορεί να μην θέλουν να τα κρατούν). Πολλές φορές στην προσπάθειά του να αποφύγει την επαφή έχει έντονες αντιδράσεις απέναντι σε άλλα παιδιά ή ενήλικες με αποτέλεσμα εύκολα να χαρακτηρίζεται ως «επιθετικός».
Ακόμα παρατηρούμε παιδιά να μην αντέχουν να έχουν βρώμικα χέρια, ειδικά όταν πρέπει να χρησιμοποιήσουν κόλλα, πλαστελίνη ή άλλα υλικά με διαφορετικές υφές, με αποτέλεσμα να τους προκαλούν σύγχυση. Το ίδιο παρατηρείται και με τα ρούχα που διαλέγουν (μακριά μανίκια, συγκεκριμένο ύφασμα κλπ) ή τις τροφές που θέλουν να τρώνε.
Σύμφωνα με τα παραπάνω λοιπόν παραδείγματα, αλλά και με άλλες ενδείξεις που μπορεί να παρουσιάζει κάθε παιδί ξεχωριστά μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα παιδί με απτική ευαισθησία ή αλλιώς γνωστό ως απτική αμυντικότητα.
Συμπερασματικά:
Έχοντας κατά νου τη λειτουργία των αισθητηριακών συστημάτων που αναφέραμε παραπάνω, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα παιδί με μεγαλύτερη ή μικρότερη δυσλειτουργία σε κάποιο ή κάποια από αυτά. Τα παιδιά αυτά, χωρίς να είναι δική τους επιλογή, δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις ανάγκες που τους επιβάλλει το περιβάλλον τους (στο σπίτι, στο σχολείο, στην παρέα κλπ.), με αποτέλεσμα να έχουν ακραίες, σε αρκετές περιπτώσεις συμπεριφορές, εύκολα παρεξηγήσιμες, που οδηγούν στην αποξένωση και την απομόνωση.
Έτσι λοιπόν ρόλος του εργοθεραπευτή είναι να μπορέσει να βοηθήσει, στο μέγιστο βαθμό που είναι πάντα εφικτό, το παιδί να διαχειριστεί τα ερεθίσματα που λαμβάνει. Αξιολογώντας αρχικά τις ανάγκες του παιδιού, τα συστήματα στα οποία φαίνεται να αντιμετωπίζει τη δυσλειτουργία, είναι σε θέση να μπορέσει να δώσει τις κατάλληλες αισθητηριακές ασκήσεις – οδηγίες, ώστε να μπορέσει σταδιακά το παιδί να ρυθμίσει τις συμπεριφορές του αλλά και να επεξεργάζεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα «μηνύματα» που του στέλνει το περιβάλλον του.
Μετάφραση: Γιάννης Βουτυράκης, Εργοθεραπευτής
Πηγές: http://www.sensoryintegration.org.uk/, https://www.spdstar.org/, https://www.aota.org
